تمکین - مؤسسه حقوقی عدل جویان جاوید آپادانا
تمکین: تمکین در لغت به معنای الزام می باشد. در واقع زمانی که صیغه عقد میان زن و مردی جاری شد، هر یک از آنها موظفند یکسری از تکالیف قانونی و شرعی را در روابط خود رعایت نمایند. یکی از این وظایف، تمکین می باشد. به لحاظ عرفی، غالباً واژه تمکین را برای زنان استفاده می کنند. یعنی زن موظف است در مقابل شوهر خودش به یکسری از وظایف پایبند باشد و حقوق شوهر خود را رعایت کند. اما محدود کردن تمکین در رابطه با زنان صحیح نیست، چرا که مردان نیز در رابطه با همسر خود وظایفی دارند و موظف به رعایت آنها در حق همسر خود هستند. یعنی علاوه بر اینکه زن باید از مرد تمکین نماید شوهر نیز موظف به آن می باشد. مطابق ماده ۱۱۰۲ قانون مدنی: ” همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود و حقوق و تکالیف زوجین در مقابل همدیگر بر قرار می شود.” در واقع واژه تمکین در قانون مدنی نیامده و تعریف نیز نشده است، اما با استنباط از ماده های 1102 و 1103 و 1104 قانون مدنی پی به واژه تمکین و لزوم رعایت آن از طرف زوج و زوجه می بریم. و همچنین در ماده ۴ قانون حمایت خانواده مصوب ۱۳۹۱ از این واژه استفاده شده است. ماده 1103 قانون مدنی: ” زن و شوهر مکلف به حسن معاشرت با یکدیگرند.” ماده 1104 قانون مدنی: ” زوجین باید در تشدید (تحکیم) مبانی خانواده و تربیت اولاد خود، به یکدیگر معاضدت ( همکاری) نمایند.” به طور کلی تمکین دو نوع می باشد: 1-تمکین عام 2- تمکین خاص مقصود از تمکین به معنای عام فرمان‌برداری و اطاعت کردن هست و به معنای خاص، برقراری روابط زناشویی است. به زبان ساده یعنی این که هر کدام از زن و شوهر وظایفی را که به موجب قانون و عرف در مقابل یکدیگر بر عهده دارند انجام بدهند و بدون داشتن عذر موجه از انجام آن ها سرپیچی نکنند. تمکین عام: در معنای عام یعنی خوش رفتاری یا به اصطلاح حسن معاشرت با همسر و اطاعت از خواسته های شرعی همسر است. مانند رعایت نظافت و آرایش برای همسر خود به طوری که مقتضای زمان و مکان و شأن خانوادگی آنان هست. و در واقع به این معناست که خانم خانه، ریاست شوهر را در خانواده بپذیرد. زن می بایستی در منزلی که شوهر انتخاب می کند و البته متناسب با شأن زوجه باشد سکونت نماید. و در واقع مرد به زن دسترسی داشته باشد، مگر اینکه انتخاب مسکن با زوجه در عقد نکاح شرط شده باشد. ولی در عین حال بایستی پس از انتخاب مسکن تمکین عام از شوهر داشته باشد تا ناشزه محسوب نشود. پذیرفتن ریاست مرد در خانواده (ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی) و همچنین حق سکونت زوجه نیز، تمکین عام زن از شوهر محسوب می شود. ماده 1105 قانون مدنی: “در روابط زوجین ریاست خانواده از خصائص شوهر است» ماده 1114 قانون مدنی :زن باید در منزلی که شوهر تعیین می کند سکنی نماید مگر آنکه اختیار تعیین منزل به زن داده شده باشد.” تمکین خاص در معنای خاص یعنی این که زن در روابط زناشویی از همسرش اطاعت کند و از برقراری رابطه با همسر در صورت در خواست او خودداری نکند. البته این وظیفه مخصوص زن نیست و مرد هم در حدود صحیح و معمول از برقراری رابطه با همسر خودش نباید خودداری کند. اما این تمکین یک حکم همیشگی و بی چون و چرا نیست و یکسری استثنائاتی در قانون پیش بینی شده که در آن شرایط زن می‌تواند از شوهرش اطاعت نکند و در عین حال از همه‌ی حقوقی که دارد برخوردار شود. مانند وقتی که شوهر دارای بیماری مقاربتی باشد، که طبق ماده ۱۱۲۷ قانون مدنی زن حق دارد که از رابطه‌ی جنسی با او خودداری کند. برخی دیگر از استثنائات که عذر موجه زن برای تمکین نکردن محسوب می‌شوند از این قبیل هستند: 1- بیماری و ناتوانی خود زن به حدی که قادر به انجام وظایفش نباشد. 2- حالتی که زن برای دوری کردن از اَعمال حرام، در واقع اطاعت از خداوند تمکین نمی‌کند، مانند وقتی که زن در حال حیض و نفاس و احرام باشد که در این شرایط نمی‌تواند رابطه‌ی جنسی داشته باشد. ترس از ضرر مالی و بدنی و شرافتی برای زن وجود داشته باشد. خودداری کردن از تمکین و اطاعت کردن تا زمان پرداخت مهریه توسط شوهر.
